Trwała granica

Już w latach 1310-1313 zostaje wyznaczona granica rozdzielającą ziemie krzyżackie od ziem należących do Brandenburgi. Na mocy tego układu tereny przyszłego Łyśniewa stają się terenami przygranicznymi. Jest rzeczą wartą podkreślenia, iż pierwsze ustalenie strefy granicznej pochodzą z roku 1140, gdy określano zasięg biskupstwa pomorskiego [1]. Utworzony później przez Krzyżaków okręg Mirachowski potwierdził ten odcinek granicy, który przetrwał prawie nie zmieniony do czasów współczesnych w postaci prowincji pruskiej, a następnie polsko-niemieckiej granicy państwowej [2]. W sumie daje to przeszło 600 lat stabilności, co przełożyć można na ponad 20 pokoleń ludzi żyjących w jednym niemal nienaruszonym kręgu etnicznym. Ustanowiony po II wojnie światowej zasięg powiatu Kartuskiego przywrócił - z niewielką korektą - przebieg tej granicy, która jest uznawana powszechnie przez badaczy jako przykład wyjątkowej trwałości [3]. Wyznaczona zatem sprzed kilkuset lat krzyżacka granica jest ciągle aktualna.

(Nie)zwykły las

Wielowiekowa niezmienność granicy przyczyniła się do określenia kompleksu leśnego przylegającego  do Łyśniewa mianem "lasu królewskiego" [4].  Jest to swoistego rodzaju pamiątka po okresie kiedy Łyśniewo stanowiło własność królewską (1466-1772), jak i jednoznaczne podkreślenie przynależności do Polski. Las stanowił ostatnie posiadłości Króla w miejscu styku okręgu Bytowskiego z okręgiem Lęborskim. Za tym lasem, gdzie wzdłuż całej zachodniej strony przebiegała granica, kończyła się władza króla, a tym samym kończyła się Polska. Obecnie "las królewski" jest częścią Leśnictwa Kamionka wchodzącego w skład Nadleśnictwa Kartuzy.

Gniazdo Polskości

Najważniejszym następstwem istnienia trwałej granicy było utrwalanie - z pokolenia na pokolenie - wewnętrznej tożsamości mieszkańców Łyśniewa jako Kaszubów identyfikujących się w pełni z Polskością. Wartości przekazywane z dziada pradziada były tak głęboko zakorzenione i wyraziste, że przetrwały najpierw 148-letni okres germanizacji, a wzmocnione międzywojennym powiewem wolności stanęły na przeszkodzie okupantowi niemieckiemu podczas II wojny światowej. Do tego stopnia stanowiły przysłowiową "solę w oku", że Niemcy opisując Łyśniewo używali terminu Gniazdo Polskości [5]. Ukute przez okupanta stwierdzenie używane było w sposób pogardliwy. Dziś stanowi dla Łyśniewa powód do chluby [6]. Silne wielowiekowe związanie kaszubskiej wioski z polskością doskonale uchwycić można w sferze religijnej. Na terenie bowiem Łyśniewa nieprzerwanie funkcjonuje powstała w 1905 roku - jeszcze w okresie zaborów - męska Róża Różańcowa, której patronuje św. Józef. Ponad wiekowa Róża przekazywana jest u państwa Lis z ojca na syna jako duchowy testament rodziny. Założycielem był Bazyli Lis, który przekazał opiekę nad Różą swojemu synowi Franciszkowi. Obecnie Zelatorem jest syn Franciszka - Józef. Następcą Róży będzie Kazimierz Lis. Dziś w Łyśniewie funkcjonują 4 Wspólnoty Żywego Różańca.

Młyn wodny

Przez ponad 500 lat (najpóźniej od 1437 roku) funkcjonował w Łyśniewie jednokołowy młyn wodny, który wedle opisu [7] z 1765 roku był:

(...) w szachulec pobudowany i z młynicą. Wchodząc do niego drzwi na zawiasach i hakach żelaznych, z klamką, wrzeciądzem, żelaznemi. W niej piec kachelkowy; okna w ołów oprawne 2, stare. Do komory drzwi na zawiasach i hakach, z klamką, wrzeciądzem, żelaznemi, jako i z skoblą, tudzież i z zamkiem, kluczem. Wychodząc z izby do młynicy z sieni komin z gliny do góry wywiedziony. Młynica, w której skrzynie, kosze, dobre. Kamień polny calów 14 zawierający w sobie, wierzchni; spodni calów 3. Cywie żelazne. Koła wszystkie z ryfkami dobre, z 2 capami żelaznemi. Dach na tym młynie z słomy dobry.

Wraz z końcem II Wojny Światowej młyn został zniszczony a przylegający do niego staw z późniejszą melioracją zlikwidowano. Obecnie po młynie zachowały się jedynie dwa kamienne koła młyńskie wykorzystane do zbudowania pomnika przy kapliczce w centrum wsi. Koła te najprawdopodobniej są najstarszymi obiektami historycznymi na terenie dzisiejszego Łyśniewa.

Siedziba Wójta

Na przełomie XIX i XX wieku w Łyśniewie mieszkał niecieszący się wśród Kaszubów dobrą opinią wójt Carl Hübner, który nabył majątek zwany Dworem Łyśniewskim (80 ha). Urząd Sierakowickiego wójta sprawował przez 20 lat (1899-1919). W ostatnich latach sprawowania urzędu powierzono mu także zwierzchnictwo nad obwodem Gowidlińskim i Chmieleńskim [8]. Bez większego błędu można uznać, iż miejsce zamieszkania urzędnika państwowego w tamtym okresie, pełniło często funkcję Urzędu na dany teren.

Znaczące postacie

Juliusz Koszałka (1888-1969) - pochodzący z Łyśniewa uczestnik dwóch wojen światowych, uczestnik powstania Wielkopolskiego, działacz niepodległościowy, więzień KL Stutthof, dowódca pionu Wojskowego TOW "Gryf Pomorski", jedyny Komendant Gryfa który przeżył wojnę [9].

Antoni Pepliński (1918-1995) - ksiądz katolicki, pierwsze powołanie kapłańskie z Łyśniewa, działacz w Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskim, propagator kaszubskości, poeta, autor najpopularniejszej kaszubskiej pieśni ludowej pt."Kaszëbsczé jezora" [10].

Aleksy Pepliński (1921-2012) - wieloletni nauczyciel w Łyśniewie, brat ks. Antoniego, poeta, dramatopisarz, organizator występów teatralnych, wychowawca młodzieży [11].

Frydolin Richert (1883-1967) - syn nauczyciela z Łyśniewa, działacz na rzecz polskości Gdańska, uczestnik dwóch wojen światowych, więzień KL Stutthof [12].

Bernard Szumocki (1898-1939) - mieszkaniec Łyśniewa od zakończenia I wojny światowej do 1930 roku, oraz w latach 1932-1934. Początkowo nauczyciel Religii i Dziejów Polski, później kierownik szkoły. Jego uczniami byli m.in. Antoni i Aleks Peplińscy. Bestialsko zamordowany przez okupanta na początku wojny pod Kościerzyną  [13].